دوره 12، شماره 2 - ( 11-1396 )                   جلد 12 شماره 2 صفحات 113-100 | برگشت به فهرست نسخه ها


XML English Abstract Print


1- دانشجوی دکترای روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی، گروه روانشناسی، دانشکده ادبیات، علوم انسانی و اجتماعی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2- استاد، گروه روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران. ، afrooz@ut.ac.ir
3- دانشیار، گروه روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
4- استادیار، گروه روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
متن کامل [PDF 7512 kb]   (1924 دریافت)     |   چکیده (HTML)  (6297 مشاهده)
متن کامل:   (4106 مشاهده)
مقدمه
خانواده منشأ تأمین همه نیاز‌های عاطفی و روانی و سرچشمه همه زیبایی‌ها و بستر تجربه همه ارزش‌‌های اخلاقی و جلوه‌‌های محبت و ایثار و فداکاری است. به همین دلیل، اصلی‌ترین مؤلفه‌‌های سلامت و تعالی جوامع بشری را باید در کانون خانواده و ارزش‌های حاکم بر آن جست‌وجو کرد (افروز، 2013). خانواده در جایگاه یک مدل، نقش مهمی در تعیین هنجارها، باورها و ارزش‌های مربوط به روابط زوج‌ها دارد و می‌تواند بر رضامندی زوجیت و ثبات رابطه زوج‌ها تأثیر بگذارد (توکل، مقدم، نصرآبادی، عیسی‌زاده و اسماعیلی، 2016)
آمار طلاق معتبرترین شاخص آشفتگی زناشویی است. بنابر اعلام پایگاه آمار و اطلاعات جمعیت سازمان ثبت احوال کشور، 176 هزار و 924 مورد طلاق در سال 1396 در کل کشور ثبت شده که تعداد 25 هزار و 725 مورد از آن مربوط به شهرستان تهران است؛ به عبارت دیگر به ازای هر 100 ازدواج، 49 طلاق در شهرستان تهران ثبت شده است. کارشناسان جامعه‌شناسی و روان‌شناسی از دیرباز به مطالعه عملکرد خانواده در حیطه‌های گوناگون، حول محور بازیگران آن، یعنی زوجین توجه کرده‌اند. سلامت در حیطه‌های گوناگون عملکرد خانواده و ایجاد روابطی ایمن و سالم میان زوجین و فرزندان در تقویت فضای عاطفی و نیز توافق و تفاهم بین طرفین مبادله، چنان مهم است که موجبات تضمین امنیت روابط زناشویی و بقا و ثبات پایه‌های خانواده را فراهم می‌آورد (جلالی، احدی و کیامنش، 2016). وجود عشق و رابطه عاطفی بین زن و شوهر، منجر به سازگاری بین آن‌ها می‌شود؛ یعنی وقتی زوج‌ها به یکدیگر متعهد هستند و احساس امنیت و اطمینان می‌کنند و شدیداً یکدیگر را حمایت می‌‌کنند، از پذیرفتن مسئولیت در مسائل زناشویی شانه خالی نمی‌کنند و با توجه به تعهدشان، برای حل مسائل به یکدیگر کمک می‌کنند (سلیمی، محسن‌زاده، نظری و گوهری، 2015).
رضامندی زوجیت به معنای رضامندی متقابل زن و شوهر از جاذبه‌‌های روانی‌جنسی یکدیگر و برخورداری از بیشترین احساس آرامش و امنیت روانی در زندگی مشترک است (افروز، 2014). پژوهشگران معتقدند رضامندی زوجیت متغیر مهمی در حوزه خانواده است که در حفظ تعادل زندگی و جوّ عاطفی، برقراری سلامت روانی اعضای خانواده، مصونیت بیشتر در برابر بیماری‌ها و ایمنی فیزیولوژیکی، کاهش افسردگی و احساس تنهایی، مقابله با فشار‌های زندگی، داشتن عملکرد مناسب در زندگی و تعامل با فرزندان، کاهش مشکلات رفتاری فرزندان و افزایش تعامل فرزندان با همسالان در محیط مدرسه مؤثر است (فیشمن و مییرز، 2000). 
عوامل مختلفی در ایجاد رضامندی زوجیت تأثیر می‌گذارند که توجه به آن‌ها می‌تواند نقش مهمی در زندگی مشترک داشته باشد و مشاوران و درمانگران می‌توانند از این نتایج برای درک عمیق‌تر مبانی زندگی مشترک و درنهایت کاهش نرخ طلاق استفاده کنند. در ازدواج، رضایت عاملی بسیار مهم و ضروری است و عواملی چون باروری، ناباروری، اعتیاد، افسردگی، بیماری‌های قلبی و از‌دست‌دادن عزیزان می‌تواند به طور مستقیم و غیرمستقیم در رضامندی زوجیت اثر بگذارد (توکل و همکاران، 2016). برخی از مطالعات نیز نشان داده‌اند سطح تحصیلات، تأثیر درخور توجهی بر رضامندی زوجیت ندارد (رحمانی، مرقاتی خوئی و الله‌قلی، 2009؛ زارع، گل‌مکانی، شارع و خادم، 2014) ولی پیوستگی و انعطاف‌پذیری نشانگر سازگاری بیشتر هستند و کسانی که احساس امنیت کمتری دارند، اضطراب بیشتری را تجربه می‌کنند و رضامندی زوجیت کمتری را در ارتباطشان دارند (چانگ، 2014). در این میان، رضامندی زوجیت، نه‌تنها در سطح سلامت روانی زوجین، بلکه در سلامت روانی فرزندان آن‌ها نیز تأثیر می‌گذارد و کیفیت کلی زندگی خانواده را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
نتایج تحقیقات پرلو، اسپوسیتو اسمیدرز، کیوربای و رنشاو (2014) نشان می‌دهند فضای خانوادگی‌ای که در آن رضایت و شادمانی وجود نداشته و پرتنش باشد، تأثیرات منفی بر سازگاری و سلامت روان‌شناختی فرزندان دارد. بسیاری از مطالعات روان‌شناسی سلامت کار نیز، تأثیر منفی مسائل مرتبط با شغل را بر سلامت ذهنی و جسمی کارکنان نشان داده‌اند (شیمازو، دیموروتی، باکر، شیمادا، کاواکامی 2011). ارتقای رضامندی زوجیت با آموزش زوجین، یکی از راهکارهایی است که زوجین می‌توانند با استفاده از آن احساسات و افکار و رفتار خود را مدیریت کنند و راه‌حل‌های مناسب‌تری برای مقابله با مشکلاتشان برگزینند (نوری‌پور، زاده‌محمدی، دسترسی و سرگلزایی، 2014). یکی از اثرات و چالش‌های زوجین با رضامندی زوجیت پایین، اعتیاد فرزندان به بازی‌های رایانه‌ای است. به ‌نظر می‌رسد اگر خانواده سرشار از تعارض و کشمکش باشد و اعضای آن برای یکدیگر احترام قائل نباشند، بدون تردید محیط خانواده به محیطی سرد و طرد‌کننده تبدیل می‌شود و فرزندان نوجوان به دنبال محیطی امن برای فرار از این تعارض‌ها برآمده و بیش‌از‌پیش وارد دنیای مجازی و رایانه می‌شوند.
بر اساس پنجمین مجموعه تشخیصی و آماری انجمن روان‌پزشکی آمریکا، اعتیاد به اینترنت با اعتیاد به بازی‌های اینترنتی، یکسان فرض شده است (گریفیتس و پونتس، 2014). آیاس و هورزام (2017) معتقدند اعتیاد به بازی‌های رایانه‌ای، با توجه به انتقال بازی‌ها به دنیای الکترونیکی، بزرگ‌ترین مشکل است. در ادبیات پژوهشی موجود، اجماع و توافقی درباره مسئله وابستگی به بازی‌های رایانه‌ای وجود ندارد و پژوهشگران آن را از ابعاد گوناگون، تعریف کرده‌اند و از واژه‌هایی چون «استفاده بیش از حد»، «اقدام آسیب‌زا»، «وابستگی» و «اعتیاد» برای نشان‌دادن استفاده افراطی از بازی‌های ویدئویی یا رایانه‌ای استفاده کرده‌اند (گریفیتیس، کاس وکینگ، 2012)، ولی با اختلاف نظرها، درباره اینکه اعتیاد به این بازی‌ها مشکلی رفتاری است، بین این پژوهشگران توافقی وجود دارد. 
بر اساس یک تعریف، اعتیاد به بازی‌های رایانه‌ای عبارت است از: استفاده افراطی و تکانشی از بازی‌های رایانه‌ای، به نحوی که منجر به بروز مشکلات اجتماعی و عاطفی برای فرد شود و با وجود این مشکلات، فرد قادر به کنترل استفاده افراطی خود نباشد (لمنز، والکنبرگ و پیتر، 2009). اکنون مفهوم اعتیاد که به طور سنتی برای توصیف وابستگی جسمانی به ماده‌ مخدر معینی استفاده می‌شد، برای توصیف استفاده بیش ‌از حد از اینترنت به عنوان نوعی اعتیاد رفتاری به کار می‌رود.
از آنجایی که خانواده مرکز و هسته اصلی مراقبت‌هاست، مؤثرترین خدمات آن‌هایی هستند که بر نقش خانواده تأکید کنند و برای توانمند‌سازی خانواده‌ها بکوشند، زیرا رویکرد خانواده‌محور، برای کودکان، والدین، خانواده‌ها و ارائه‌دهندگان خدمات مؤثر است و باعث ارتقای خدمات درمانی و افزایش رضایت‌مندی خانواده‌ها از خدمات ارائه‌شده می‌شود (دالوند، رصافیانی و باقری، 2014). مداخله‌های خانواده‌محور به عنوان درمانی مبتنی بر شواهد عملی برای کودکان و والدین با مشکلات متفاوت، در نظر گرفته شده است (سیدو، رتزلف، بئر، هائون و شویتزر 2013؛ کورسیو، ماک و جورج، 2013). 
تخلفات و بدرفتاری‌های نوجوانان تحت تأثیر عوامل خانوادگی مانند سبک‌های فرزندپروری و دلبستگی هستند. از آنجا که سیستم‌های فردی، خانوادگی و فراخانوادگی درهم تنیده شده‌اند، مداخله خانواده‌محور نه‌تنها بر اعضای خانواده تأثیر مثبت می‌گذارد، بلکه چنین تأثیری بر سیستم‌های همبستگی خانواده و فراخانواده نیز دارد (کورسیو و همکاران، 2013). مداخله خانواده‌محور در مقایسه با مداخله‌‌های فرد‌محور که تنها بر افراد مشکل‌دار تمرکز دارند، به عنوان درمانی تعریف می‌شود که در آن اعضای خانواده و شبکه گسترده‌تر خانوادگی در فرایند درمان برای حل مشکلات همه اعضا، مشارکت می‌کنند (لیدل، روئه، داکف، ونگوو و هندرسون 2006)
مطالعات مختلف نشان داده‌اند مداخله‌های خانواده‌محور در مقایسه با مداخله‌های فرد‌محور تأثیر بیشتر و مؤثرتری دارند و می‌توان از این روش برای بهبود عملکرد اعضای خانواده استفاده کرد. براون فنبرنر (1974)، در یکی از اولین بررسی‌های انجام‌شده روی مداخله بهنگام، گفت که بدون مشارکت خانواده، احتمال ناموفق‌بودن مداخله، زیاد خواهد بود و تأثیرات اندک حاصل‌شده نیز بدون مشارکت خانواده از بین می‌روند (فرامرزی و افروز، 2009). جوانینگ (2009) تأثیر بلندمدت آموزش ارتباط زناشویی در زوج‌‌های دارای تعارض را بررسی کرده و نتایج پژوهش وی بیانگر افزایش رضامندی زوجیت، حتی بعد از پنج ماه دوره پیگیری است. اخیراً نیز، سیدو در مطالعه مرور سیستماتیک خود، تأثیر بیشتر و مؤثرتر مداخله خانواده‌محور بر روی اختلال‌های رفتاری و عاطفی نوجوانان را نسبت به درمان فرد‌محور نشان داده است (سیدو و همکاران، 2013)
با توجه به مطالب ذکر‌شده این پژوهش به دنبال بررسی اثربخشی برنامه روان‌شناختی خانواده‌محور بر رضامندی زوجیت والدین شاغل و وابستگی فرزندان نوجوان آنان به بازی‌های رایانه‌ای است. وجه تمایز این پژوهش با پژوهش‌های قبلی بررسی اثربخشی مداخله خانواده‌محور بر متغیر مستقیم (رضامندی زوجیت والدین) و متغیر غیر‌مستقیم (وابستگی به بازی‌های رایانه‌ای فرزندان) بود؛ در حالی که در پیشینه، پژوهشی با این هدف یافت نشد. هدف این پژوهش در قالب دو فرضیه مطرح می‌شود: 1. برنامه روان‌شناختی خانواده‌محور بر رضامندی زوجیت والدین اثربخش است؛ 2. برنامه روان‌شناختی خانواده‌محور بر وابستگی به بازی‌های رایانه‌ای فرزندان نوجوان اثربخش است.

روش
این پژوهش در حیطه تحقیقات شبه‌آزمایشی با گروه کنترل است. جامعه آماری این پژوهش تمامی کارکنان متأهل شاغل در ستاد سازمان ثبت احوال کشور (610 نفر) بودند که از بین آنان 30 نفر واجد شرایط به روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. ملاک‌های ورود به پژوهش عبارت بودند از: اشتغال حداقل یکی از والدین در سازمان ثبت احوال کشور، داشتن فرزند نوجوان بین 11تا 16 سال، شکایت والدین از وابستگی زیاد فرزند نوجوان خود به بازی‌های رایانه‌ای و فضای مجازی، با هم زندگی‌کردن زن و شوهر و علاقه‌مندی به شرکت در پژوهش با امضای رضایت‌نامه کتبی.
ملاک‌های خروج از پژوهش: دریافت مداخله روان‌شناختی مشابه به صورت هم‌زمان، ابتلای والدین یا فرزندانشان به بیماری جسمی حاد و غیبت بیش از سه جلسه (برای اعضای گروه آزمایشی). گروه آزمایشی در روند برنامه مداخله روان‌شناختی تدوین‌شده (12جلسه آموزش گروهی، هفته‌ای یک جلسه و هر جلسه 90 دقیقه) تحت آموزش قرار گرفتند. گروه گواه در این مدت هیچ مداخله‌ای دریافت نکردند. همچنین پس از گذشت سه ماه از اتمام فرایند مداخله، مرحله پیگیری اجرا شد. 

ابزارها
مقیاس رضامندی زوجیت افروز فرم بلند 

این مقیاس را که افروز در سال 1389 برای ارزیابی میزان رضایت همسران از فرهنگ جامعه ایرانی ساخته است، 110 سؤال دارد که در مقیاس چهاردرجه‌ای لیکرت کاملاً موافق، موافق، مخالف و کاملاً مخالف اندازه‌گیری می‌شود. زمان پاسخ به سؤال‌ها 30 دقیقه و دامنه نمرات از صفر تا 330 (حداکثر 330 و نمره برش کمتر از 111) است. ارزیابی و نمره‌گذاری کلی مقیاس به نحوی است که نمره بالاتر از 310، عالی؛ نمره بین 279 تا310، خیلی خوب؛ نمره بین 223 تا 278، خوب؛ نمره بین 167 تا 222، متوسط؛ نمره بین 111 تا 167، قابل تحمل و نمره کمتر از 111 ناخوشایند و آسیب‌پذیر، محسوب می‌شوند. 
این مقیاس از 10 خرده‌مقیاس تشکیل شده است: مطلوب‌اندیشی همسران (14 سؤال، حداکثر 42 نمره و نمره برش کمتر از 14)، رضامندی زوجیت (11 سؤال، حداکثر 33 نمره و نمره برش کمتر از 12)، رفتار‌های شخصی (21 سؤال، حداکثر 62 نمره و نمره برش کمتر از 21)، رفتار‌های ارتباطی و اجتماعی (12 سؤال، حداکثر 36 نمره و نمره برش کمتر از 13)، روش حل مسئله (هشت سؤال، حداکثر 24 نمره و نمره برش کمتر از 10)، امور مالی و فعالیت‌های اقتصادی (9 سؤال، حداکثر 27 نمره و نمره برش کمتر از 11)، احساس و رفتار مذهبی (هشت سؤال، حداکثر 24 نمره و نمره برش کمتر از 10)، روش فرزندپروری (9 سؤال، حداکثر 27 نمره و نمره برش کمتر از 10) و اوقات فراغت (10 سؤال، حداکثر 42 نمره و نمره برش کمتر از 12) و تعامل احساسی (کلامی و بصری) (14 سؤال، حداکثر 42 نمره و نمره برش کمتر از 16) ساخته شده است. 
محبی در سال1390 در پژوهشی به سنجش عملی‌بودن و اعتبار و روایی مقیاس مذکور پرداخته و برای محاسبه اعتبار این مقیاس از ضریب آلفای کرونباخ استفاده کرده است که مقدار این آماره 0/989 به دست آمد و این نشان‌دهنده اعتبار بالا و مطلوب مقیاس مذکور است. همچنین، نتایج تحلیل عاملی و روایی سازه، 9 عامل را در این مقیاس نشان داده‌اند. برای تعیین روایی ملاکی آن نیز از پرسش‌نامه رضامندی زوجیت انریچ هم‌زمان با اجرای این آزمون استفاده شده و در سطح معناداری 99 درصد همبستگی (0/437) حاصل شده است و این نتایج حاکی از وجود همگرایی مطلوب ابزار‌های فوق است.
مقیاس ساخته‌شده بر اساس رویکرد ازدواج سالم، رویکرد شناختی‌ اجتماعی و تجارب بالینی در زمینه رضامندی زوجیت در بستر فرهنگ اسلامی‌ایرانی و مناسب برای موقعیت‌‌های پژوهشی و بالینی است. ضرایب همسانی درونی 0/95 برای کل ابراز و ضرایب بین 0/64 تا 0/86 برای زیر‌مقیاس‌ها، نشان داده است مقیاس، دارای همسانی درونی مطلوب و مناسب و اجراشدنی برای بررسی رضامندی همسران است.

پرسش‌نامه وابستگی به بازی‌های رایانه‌ای 
این پرسش‌نامه را که میزان وابستگی نوجوانان را به بازی‌های رایانه‌ای می‌سنجد، آیاس، کیکر، هورزام، در سال 2011 ساخته‌اند و شامل یک عامل و 26 آیتم است و شاخص‌‌های کلیدی آن عبارت‌اند از: مشکل در توقف بازی، جبران موفقیت‌نشدن در زندگی واقعی با موفقیت در بازی، تعویق مسئولیت‌ها از طریق بازی و ترجیح‌دادن بازی بر دیگر فعالیت‌ها که با مقیاس پنج‌سطحی لیکرت نمره‌گذاری شده است. حداقل مجموع نمره این پرسش‌نامه 26 و حداکثر آن 130 است و هرقدر مجموع نمره کسب‌شده از سوی نوجوان بیشتر باشد، نشانگر وابستگی بیشتر او به این بازی‌ها خواهد بود. 
پایداری درونی این مقیاس در مطالعه آیاس و همکاران 0/95 و در مطالعه ولمر، رندلر، هورزام و آیاس که در سال 2014، بر روی 741 نوجوان 11 تا 16‌ساله اجرا شد، 0/92 بوده است. با توجه به اینکه این پرسش‌نامه هنجار ایرانی نداشته است، محقق پس از ترجمه، اصلاح و بازنگری پرسش‌نامه با کمک استادان گروه روان‌شناسی و تکمیل آن از سوی 40 دانش‌آموز 11 تا 16‌ساله تهرانی، ضریب پایایی آن را با استفاده از آلفای کرونباخ 0/93 محاسبه کرد.

مداخله
محتوای مداخله این پژوهش اهدافی از قبیل: جاذبه‌ها و دافعه‌های زناشویی، ضرورت آموزش مهارت‌های زندگی، ویژگی‌‌های نوجوانی و اختلال‌های عاطفی شایع دوره نوجوانی و موضوع وابستگی به رایانه، مهارت‌‌های خود‌آگاهی، همدلی، ارتباط مؤثر، روابط بین‌فردی، کنترل هیجانات منفی و حل مسئله و تصمیم‌گیری، تحریف‌‌های شناختی و علیت حلقوی را دنبال می‌کرد (موریسون، روسو و کمپ، 2008؛ هووارت و فیشر، 2005؛  شکوهی‌یکتا، اکرم و شهائیان، 2012؛ قاسم‌زاده، افروز، به‌پژوه و شکوهی‌یکتا، 2017) (جدول شماره 1). 

شیوه اجرای مرحله دوم
ابتدا در فراخوانی در سازمان ثبت احوال کشور، از تمامی شاغلان برای شرکت در جلسه‌ای عمومی در حوزه ارتقای سلامت روان دعوت و در آن جلسه درباره مؤلفه‌های مدنظر این پژوهش صحبت شد. طی مصاحبه وگفت‌وگو با شرکت‌کنندگان در جلسه، خانواده‌هایی را که فرزندان آنان با چالش وابستگی به بازی‌های رایانه‌ای و فضای مجازی روبه‌رو بودند، شناسایی و برای شرکت در دوره ثبت نام شدند. اسامی 30 نفر از افراد که واجد همه شرایط مدنظر این پژوهش بودند، انتخاب و به صورت تصادفی به دو گروه آزمایشی و گواه تقسیم شدند.
برنامه آموزشی اصلی در مرداد سال 1396 (از تاریخ 96/5/23) با تشکیل کانالی تلگرامی متشکل از اعضای گروه آزمایشی و ارسال لینک پرسش‌نامه‌ها برای تمامی اعضا و تکمیل مقیاس رضامندی زوجیت افروز و پرسش‌نامه وابستگی به بازی‌های رایانه‌ای آغاز شد. 12 جلسه آموزشی 90‌دقیقه‌ای در روز‌های دوشنبه هر هفته در محل سالن همایش «ساختمان شماره 1» سازمان ثبت احوال کشور برگزار شد که در هر جلسه یک پاورپوینت به همراه یک فیلم کوتاه، متناسب با محتوای آموزشی همان جلسه آماده شد و فرم‌‌های کاربرگ تمرینی نیز طراحی شد و در اختیار اعضای حاضر در جلسات قرار گرفت. همچنین در ابتدای هر جلسه حضور و غیاب انجام شد و صدا و فیلم نیز از دوره تهیه شد. 
در آبان سال 1396 با اجرای پس‌آزمون، دوره پایان یافت و پس از سه ماه پیگیری در بهمن سال 1396 نتایج اجرای آزمون‌ها جمع‌آوری شد و به صورت هم‌زمان لینک پرسش‌نامه‌ها برای کلیه اعضای گروه گواه (لیست انتظار) نیز ارسال و آنان بدون دریافت هیچ‌گونه مداخله‌ای به سؤال‌های پیش‌آزمون و پس‌آزمون پاسخ دادند و پس از جمع‌بندی پاسخ‌ها تحلیل آماری داده‌ها انجام شد. با توجه به ماهیت پژوهش، یافته‌‌های این پژوهش شامل دو بخش است: یافته‌‌های توصیفی و یافته‌‌های حاصل از آزمون‌‌های استنباطی که با استفاده از نسخه 24 نرم‌افزار SPSS تحلیل شد. در بخش توصیفی به شاخص‌‌های مربوط به توزیع نمونه آماری (میانگین و انحراف معیار) و در بخش آمار استنباطی به بررسی اثربخشی مداخله بر متغیر‌های وابسته و همچنین بررسی اثر مداخله در گروه آزمایشی با استفاده از روش‌های تحلیل کوواریانس چند‌متغیره و تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر پرداخته شد.
 


 

 


یافته‌ها
در این بخش ابتدا یافته‌های توصیفی حاصل از متغیر‌های وابسته، به تفکیک مراحل پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری در دو گروه آزمایش و کنترل ارائه شده است (جدول شماره 2).
جدول شماره 2 نشانگر کاهش میانگین در متغیر اعتیاد به بازی‌های رایانه‌ای و افزایش رضامندی زوجیت گروه آزمایشی، پس از دوره آموزش (مرحله پس‌آزمون و پیگیری) است. به عبارت دیگر گروه آزمایشی پس از تجربه مداخله، شرایط بهتری را گزارش کرده است؛ در حالی که گروه گواه تقریباً در بین مراحل پیش‌آزمون و پس‌آزمون تغییر چشمگیری را نشان نمی‌دهد. در ادامه برای بررسی دقیق فرضیه‌های پژوهش از تحلیل کوواریانس چند‌متغیره استفاده خواهد شد؛ بنابراین، قبل از استفاده از این آزمون مفروضه‌های همگنی واریانس با آزمون لوین و برابری ماتریس‌های کوواریانس با آزمون ام. باکس بررسی شدند. 
بر اساس آزمون لوین فرض F، هیچ‌یک از متغیر‌های اعتیاد به بازی‌های رایانه‌ای (1/33=28و1Fو رضامندی زوجیت(0/36=28و1Fمعنادار نبودند (0/05(1/2=141122/3و3Fحاکی از معنادارنبودن مقدار F است (0/05 همان‌طور که در جدول شماره 3 مشاهده می‌شود، یافته‌های حاصل از تحلیل کوواریانس چند‌متغیره حاکی از آن است که در تمام آزمون‌ها F به‌دست‌آمده با درجه آزادی 2 و 25 در سطح 0/05 (0/05 P >)، (22 و3=df(92/63=F و 0/9=Pillai’s Trace). در ادامه برای درک دقیق‌تر و بررسی تأثیر جداگانه متغیر‌های مستقل بر متغیر‌های وابسته جدول آزمون‌های اثرات بین‌‌آزمودنی ارائه می‌شود. 
 



 



 



 



 


نتایج جدول شماره 4 حاکی از آن است که میانگین نمرات اصلاح‌شده پس‌آزمون متغیر‌های رضامندی زوجیت و اعتیاد به بازی‌های رایانه‌ای، بعد از برداشتن اثر نمرات پیش‌آزمون در دو گروه آزمایش و کنترل با یکدیگر تفاوت معنادار داشته (0/05>P) و این موضوع حاکی از تأثیر مثبت برنامه مداخله روان‌شناختی خانواده‌محور بر متغیر‌های رضامندی زوجیت و اعتیاد به بازی‌های رایانه‌ای بوده است و دامنه اندازه اثر‌های به‌دست‌آمده بین 61 تا 82 است. این میزان از اندازه اثر بر اساس طبقه‌بندی کوهن از اندازه اثر، در محدوده متوسط تا زیاد قرار دارد؛ بنابراین، هر دو فرضیه پژوهش تأیید شد. در ادامه برای بررسی پایداری اثر مداخله در مرحله پیگیری، از روش آماری اندازه‌گیری مکرر استفاده شد. به دلیل معنادارشدن آزمون کرویت موچلی، از آماره‌های تعدیل‌یافته F گرینهوس گیاسر استفاده شد. 
نتایج جدول شماره 5 حاکی از آن است که F متغیر‌های رضامندی زوجیت (16/24) و اعتیاد به بازی‌های رایانه‌ای (183/3) در گروه آزمایش معنادار است (0/05>P). این موضوع حاکی از تأثیر مثبت برنامه مداخله‌ای خانواده‌محور بر متغیر‌های رضامندی زوجیت و اعتیاد به بازی‌‌های رایانه‌ای در طول مراحل پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری بوده و دامنه اندازه اثر‌های به‌دست‌آمده بین 55 تا 87 است. در ادامه، بررسی نمودار‌های متغیر‌های وابسته حاکی از ثبات و ادامه اثر مداخله تا مرحله پیگیری است. (تصاویر شماره 1 و 2).

بحث 
این پژوهش با هدف بررسی اثربخشی برنامه روان‌شناختی خانواده‌محور بر رضامندی زوجیت والدین شاغل و وابستگی فرزندان نوجوان آنان به بازی‌های رایانه‌ای انجام و در قالب دو فرضیه بررسی شد.
فرضیه نخست اثربخشی برنامه روان‌شناختی خانواده‌محور بر رضامندی زوجیت والدین شاغل بود. یافته مربوط به این فرضیه نشان داد بین دو گروه آزمایشی و گواه در متغیر رضامندی زوجیت، تفاوت معناداری وجود دارد و این تأثیر مثبت تا مرحله پیگیری تداوم داشته است. نتایج به‌دست‌آمده از این فرضیه با یافته‌های حاصل از مطالعات پژوهشگران دیگر درباره اثربخش‌بودن آموزش‌های خانواده‌محور بر ارتقای رضامندی زوجیت همسران از جمله خلعتبری، قربان‌شیرودی، عذاری، بذله و سفریزدی (2013)، الماسی، آکوچکیان و ماراسی (2013)، عزیزی، اسماعیلی، دهقان منشادی و اسماعیلی (2016)، سجادی و همکاران (2015)، امتائه و اسدی (2015)، پروین، فاطمی، امینیان و رفیعی وردنجانی (2014)، خواجه‌الدین، ریاحی، صالحی ویسی و ایزدی مزیدی (2010)، یوسفی (2016)،  غلام رضایی، حسینی و کریمی‌نژاد (2017)، حسین‌پور، شهرویی و عبادی (2009) و حسینی، رسولی، داورنیا و بابایی گرمخانی (2016) همخوانی دارد. 

 



 


به منظور تبیین علت اثربخشی این مداخله بر تمامی زیرمقیاس‌های رضامندی زوجیت، اشاره به ویژگی‌‌های این برنامه لازم به نظر می‌رسد. اولین نکته درباره رویکرد انتخابی و روش آموزش است. در رویکرد شناختی‌رفتاری علاوه بر انتقال دانش و گرفتن بازخورد و تغییر نگرش، از تمرین‌‌های تکلیفی نیز برای ایجاد مهارت به منظور تغییر رفتار، استفاده می‌شود که این نوع از آموزش نه‌تنها باعث یادگیری‌های غیرسطحی می‌شود، بلکه دارای اثرات ماندگارتری نیز هست. هرچند انجام تکالیف خانگی برای بزرگسالان، به‌ویژه مردها، دشوار است و معمولاً این مراجعان ترجیح می‌دهند به جای روش نوشتاری برای طرح مشکلات خود، از روش گفتاری استفاده کنند، پس از آگاهی از اثرات نوشتن مطالب در کاربرگ‌‌های تمرینی، برای انجام تمرین‌های مربوطه تلاش کافی می‌کنند که این موضوع موجب بهبود نتایج شد. 
دومین نکته مربوط به محتوای این برنامه می‌شود. محور اصلی این آموزش، مهارت‌‌های زندگی است. برنامه آموزش مهارت‌های زندگی را برای اولین‌بار سازمان جهانی بهداشت به منظور پیشگیری از مشکلات فردی و افزایش سطح بهداشت روانی افراد و جامعه در 10 برنامه تدوین کرد. امروزه با وجود ایجاد تغییرات عمیق فرهنگی و تغییر شیوه‌های زندگی، بسیاری از افراد در رویارویی با مسائل زندگی فاقد توانایی‌های لازم و اساسی هستند و همین موضوع آنان را در مواجهه با مسائل و مشکلات زندگی روزمره، آسیب‌پذیر کرده است؛ در حالی که همه مهارت‌های لازم برای زندگی را می‌توان فراگرفت؛ بنابراین، جای خالی این آموزش در زندگی شرکت‌کنندگان در این دوره، باعث مشارکت فعال‌تر آنان و افزایش جذابیت و میزان اثربخشی آموخته‌ها شد. 
در این برنامه، محور بعدی در تدوین محتوا، مهارت‌‌های زندگی زناشویی بود و هنگامی که شرکت‌کنندگان در دوره با این مهارت‌ها بیشتر آشنا می‌شدند و با انجام تمرین‌ها، از آموخته‌ها در زندگی خانوادگی خود استفاده می‌کردند، انگیزه بیشتری برای شرکت در دوره پیدا می‌کردند و این موضوع در افزایش میزان اثربخشی آموزش به آنان، تأثیر بسزایی داشت. با توجه به این نکته مهم که برای انجام هر کاری کسب مهارت در آن کار ضرورت است و در حالی که در جامعه ما، قبل از ازدواج و آغاز زندگی مشترک و تربیت فرزندان، هیچ آموزشی به همسران داده نمی‌شود، علاقه‌مندی فراوان شرکت‌کنندگان به مطالب ارائه‌شده در این دوره توجیه‌پذیر است. نکته آخر، اینکه ارتقای رضامندی زوجیت با آموزش زوجین، یکی از راهکارهای مدیریت احساسات، افکار و رفتار‌های زوجین است و باعث می‌شود راه‌حل‌های مناسب‌تری برای مقابله با مشکلاتشان برگزینند.
فرضیه دوم اثربخشی برنامه روان‌شناختی خانواده‌محور درباره اعتیاد به بازی‌های رایانه‌ای بود. یافته مربوط به این فرضیه نشان داد بین دو گروه آزمایشی و گواه در متغیر اعتیاد به بازی‌های رایانه‌ای تفاوت معناداری وجود دارد و این تأثیر مثبت تا مرحله پیگیری تداوم داشته است. این بخش از این پژوهش فاقد پیشینه پژوهشی است و در هیچ‌یک از پژوهش‌های انجام‌شده، به آموزش والدین و بررسی نتایج و اثربخشی آن به طور غیرمستقیم بر میزان وابستگی فرزندان آنان به بازی‌های رایانه‌ای، پرداخته نشده است. زمانی، عابدینی و خردمند (2012) در مطالعه بر روی 254 نفر از دانش‌آموزان نوجوان، به این نتیجه دست یافتند که والدین با سبک فرزندپروری قاطعانه، از طریق ایجاد و توسعه مهارت‌های خودکنترلی و مدیریت زمان در فرزندان خود، احتمال وابستگی آنان به بازی‌های رایانه‌ای را کاهش می‌دهند. والجوس و کاپا (2010) نیز رابطه بین استفاده از بازی‌های رایانه‌ای و متغیر‌های روان‌شناختی (عملکرد خانواده، تصمیم‌گیری و رفتار خشن) را بررسی کردند و ارتباط معناداری بین آن‌ها یافتند.
آنیو تاورن (2008) نیز نشان داد وجود جو عاطفی نامساعد در خانواده باعث افزایش میزان اعتیاد به رایانه می‌شود. در تبیین علت اثربخشی این مداخله نیز می‌توان گفت که اولاً وابستگی زیاد نوجوانان به بازی‌های رایانه‌ای که علت شکایت والدین از رفتار نوجوانان در این پژوهش بود، خود معلول رابطه نادرست والدین با یکدیگر و با فرزند نوجوانشان است. به بیان دیگر نتایج این پژوهش حاکی از این واقعیت است که والدین به جای شکایت از رفتار افراطی فرزندان نوجوان خود در فضای مجازی و استفاده زیاد آنان از بازی‌های رایانه‌ای، می‌توانند با فراگیری مهارت‌های زندگی و روش‌های درست برخورد با نوجوانان و در‌نهایت بهبود فضای عاطفی حاکم بر خانواده و اختصاص زمان کیفی لازم به فرزند نوجوان خود، نه‌تنها باعث کاهش نشانه‌های اختلال‌های عاطفی او شوند، بلکه زمینه کاهش وابستگی آنان را به بازی‌های رایانه‌ای نیز فراهم کنند.
دوم اینکه همان‌گونه که نتایج این پژوهش نشان داده است، با وجود خود‌اظهاریِ فرزندانِ نوجوانِ والدینِ شرکت‌کننده در این 
دوره آموزشی، میزان وابستگی آنان به بازی‌های رایانه‌ای کاهش یافته است. این موضوع نشانگر این واقعیت است که با وجود رشد چشمگیر تکنولوژی و فناوری اطلاعات در این عصر و جذابیت‌های فراوان فضای مجازی و بازی‌های رایانه‌ای، هنوز نمی‌توان نقش بسزای خانواده به معنای اعم و والدین شاغل به معنای اخص را در بروز اختلال اعتیاد به بازی‌های اینترنتی و رایا‌نه‌ای نادیده گرفت. والدین می‌توانند با افزایش آگاهی و مهارت‌آموزی، نیاز‌های فرزند نوجوان خود را تامین کنند و با توجه ویژه به نیاز‌های عاطفی او، در پیشگیری از وابستگی شدید او به بازی‌های رایانه‌ای نقش درخور توجهی ایفا کنند. سوم اینکه به منظور اصلاح و تغییر رفتار در افراد، صرفاً استفاده از روش‌های آموزش مستقیم تنها راهکار مؤثر نیست و روش‌های آموزش غیرمستقیم نیز می‌تواند در این زمینه کارآمد و نتیجه‌بخش باشد.
از محدودیت‌های این پژوهش می‌توان به محدودیت تعمیم نتایج این پژوهش به جمعیت‌های دیگر اشاره کرد؛ این تعمیم باید با احتیاط انجام شود. همچنین عوامل متعددی بر رضامندی زوجیت والدین اثر دارد که کنترل‌کردن همه آن متغیر‌ها کار دشواری است. نتیجه اینکه با انجام مداخله این پژوهش (برنامه روان‌شناختی خانواده‌محور) می‌توان باعث افزایش رضامندی زوجیت و کاهش وابستگی فرزندان به بازی‌های رایانه‌ای شد. اجرای این برنامه مداخله‌ای به سازمان‌ها و مراکز درمانی و روان‌شناسان پیشنهاد می‌شود.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش

این پژوهش بر اساس کدهای اخلاق حرفه‌ای روان‌شناسان و مشاوران انجام شده است. برای اجرای ملاحظات مذکور، این نکات رعایت شد: 1. شرکت افراد در این طرح به صورت داوطلبانه و با گرفتن رضایت نامه کتبی؛ 2. ارائه اطلاعات کافی درباره چگونگی پژوهش به تمامی شرکت‌کنندگان؛ 3. احترام به اصل رازداری؛ 4. اطمینان‌بخشی به شرکت‌کنندگان مبنی بر عدم ضرر و زیان به دلیل شرکت در این پژوهش؛ 5 . تحمیل‌نکردن هزینه ناشی از شرکت در برنامه آموزش؛ 6. پیگیری مداخله‌ای در صورت لزوم حتی پس از پایان پژوهش یا خروج شرکت‌کنندگان از پژوهش؛ 7. امکان انصراف شرکت‌کنندگان در صورت تمایل نداشتن به همکاری در هر مرحله از پژوهش؛ و 8 . اجرای جلسات آموزشی برای افراد گروه گواه پس از پایان پژوهش (در صورت تمایل آنان).

حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان نامه دکترای نویسنده اول در گروه روانشناسی، دانشکده ادبیات، علوم انسانی و اجتماعی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران است.

مشارکت نویسندگان
مشارکت نویسندگان به این شرح است: نظارت و راهنمایی: غلامعلی افروز؛ روش‌شناسی واعتبارسنجی: مسعود غلامعلی لواسانی؛ و مفهوم‌سازی، تحلیل مطالب و تدوین: سوگند قاسم زاده و نرگس زینعلی.

تعارض منافع
بنا به اظهار نظر نویسندگان این مقاله تعارض منافع نداشته است.
 

References
  1. Afrooz, Gh. A. (2013). [Family for everyone and everyone for the family (Persian)]. Paper presented at The First Congress of the Islamic Model of Iran Progress, Tehran, Iran, 30-31 May 2012.
  2. Afrooz, Gh. A. (2014). [Psychology of marriage and the glory of being a spouse (Persian)]. 5th edition. Tehran: University of Tehran.
  3. Almasi, A., & Akuchekian, S. H., & Maracy, M. R. (2013). Religious Cognitive-Behavior Therapy (RCBT) on marital satisfaction OCD patients. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 84, 504-8. [DOI:10.1016/j.sbspro.2013.06.593]
  4. Amtaeh, F., & Asadi, J. (2015). The effectiveness of training life skills on life satisfaction of women Heads of household sponsored by Welfore Organization. International Journal of Basic Sciences & Applied Research, 4(spz), 16-8.
  5. Azizi, A., Esmaeili, R., Dehghan Manshadi, S. M., Esmaeili, S. (2016). [The effectiveness of life skills training on marital satisfaction in divorce applicant couples (Persian)]. Iran Journal of Nursing, 29(99-100), 22-33. [DOI:10.29252/ijn.29.99.100.22]
  6. Bronfenbrenner, U. (1974). Is early intervention effective? Teachers College Record, 76(2), 279-303.
  7. Chung, M. S. (2014). Pathways between attachment and marital satisfaction: The mediating roles of rumination, empathy, and forgiveness. Personality and Individual Differences, 70, 246-51. [DOI:10.1016/j.paid.2014.06.032]
  8. Curcio, A. L., Mak, A. S., & George, A. M. (2013). Do adolescent delinquency and problem drinking share psychosocial risk factors? A literature review. Addictive Behaviors, 38(4), 2003-13. [DOI:10.1016/j.addbeh.2012.12.004] [PMID]
  9. Dalvand, H., Rasafiani, M., & Bagheri, H. (2014). [Family Centered Approach: A literature the review (Persian)]. Journal of Modern Rehabilitation, 8(1), 1-9.
  10. Faramarzi, S. & Afrooz, Gh. A. (2009). [The effect of family-centered psychological and educational interventions on the mental health of fathers with Down syndrome children (Persian)]. Journal of Psychology, 13(3), 272-88.
  11. Fishman, E. A., & Meyers, S. A. (2000). Marital satisfaction and child adjustment: Direct and mediated pathways. Contemporary Family Therapy, 22(4), 437-52. [DOI:10.1023/A:1007848901640]
  12. Griffiths, M. (2009). Online computer gaming: Advice for parents and teachers. Education and Health, 27(1), 3-6.
  13. Griffiths, M. D., Kuss, D. J., & King, D. L. (2012). Video game addiction: Past, present And future. Current Psychiatry Reviews, 8(4), 308-18. [DOI:10.2174/157340012803520414]
  14. Ghasemzadeh, S., Afrooz, Gh. A., Behpajooh, A., & Shokoohi Yekta, M. (2017). [The effectiveness of psychotherapy based on intra -family relationships enrichment on mothers' parenting skills and clinical symptoms of children with behavioral problems (Persian)]. Journal of Psychological Study, 13(1), 7-24.
  15. Gholamrezaei, S., Hosseini, H., & Kariminejad, K. (2017). [The impact of cognitive-behavioral training program on marital satisfaction of women with hypoactive sexual desire (Persian)]. Family Pathology, Counselling & Enrichment Journal, 2(4), 15-30.
  16. Griffiths, M. (2009). Online computer gaming: Advice for parents and teachers. Education and Health, 27(1), 3-6.
  17. Griffiths, M. D., Kuss, D. J., & King, D. L. (2012). Video game addiction: Past, Present And Future. Current Psychiatry Reviews, 8, 308-18.
  18. Griffiths, M. D., & Pontes H. M. (2014). Internet addiction disorder and internet gaming disorder are not the same. Journal of Addiction Research & Therapy, 5, e124. [DOI:10.4172/2155-6105.1000e124]
  19. Hosseinpour, M., Shahrooei Sh., & Ebadi, N. (2009). [The effectiveness of cognitive-behavioral family therapy education on marital satisfaction (Persian)]. New Findings in Psychology Social Psychology, 4(11), 95-106.
  20. Hosseini, A., Rasouli, M., Davarniya, R., Babaei Gharmkhani, M. (2016). the effect of group training based on practical application of intimate relationship skills program on marital relationships quality. Scientific Journal of Ilam University of Medical Sciences, 24(2), 8-17.
  21. Howarth, R., & Fisher, P. (2005). Pupils with emotional  and behavioural difficulties, Teacher's Guide [A. Behpajooh, H. Hashemirazini, Persian Trans]. Tehran: Anjoman-e Oliya va Morabiyan.
  22. Jalali, I., Ahadi, H., & Kiyamanesh, A. (2016). [The effectiveness of family training based on Olson approach for family adaptation and cohesion (Persian)]. Journal of Psychological Models and Methods, 7(24), 1-22.
  23. Khajeddin, N., Riahi, F., Salehi-Veysi, M., & Izadi-Mazidi, S. (2010). Effects of life skills workshops on marital satisfaction. Iranian Journal of Psychiatry and Sciences, 4(2), 42-6.
  24. Khalatbari, J., Ghorbanshiroudi, S., Azari, K. N., Bazleh, N., & Safaryazdi, N. (2013). The relationship between marital satisfaction (based on religious criteria) and emotional stability. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 84, 869-73. [DOI:10.1016/j.sbspro.2013.06.664]
  25. Lemmens, J. S., Valkenburg, P. M., & Peter, J. (2009). Development and validation of a game addiction scale for adolescents. Media Psychology. 12(1), 77-95. [DOI:10.1080/15213260802669458]
  26. Liddle, H. A., Rowe, C. L., Dakof, G. A., Ungaro, R. A., & Henderson, C. E. (2006). Early intervention for adolescent substance abuse: Pretreatment to posttreatment outcomes of a randomized clinical trial comparing multidimensional family therapy and peer group treatment. Journal of Psychoactive Drugs, 36(1), 49-63. [DOI:10.1080/02791072.2004.10399723] [PMID]
  27. Morrison, G. R., Russian, S. M., & Camp, G. E. (2008). Effective learning design [Gh. Rahimi Dost, Persian Trans.] Ahvaz: Shahid Chamran University of Ahvaz.
  28. Nooripour, R., ZadeMohammadi, A., Dastras, M., & Sargolzai, M. (2014) [The effectiveness of Life skills training on enhancement of self-esteem and marital satisfaction among addicts in treatment period]. Research on Addiction. 28(8), 37-48.
  29. Parvin, N., Fatemi, A., Aminian, F., & Rafiee-Vardanjani, L. (2014). [Effectiveness of life training skills on marital satisfaction of female nurses in Hajar Hospital in Shahrekord city- a clinical trial (Persian)]. Journal of Clinical Nursing and Midwifery, 3(1), 37-46.
  30. Perloe, A., Esposito-Smythers, C., Curby, T. W., & Renshaw, K. D. (2014). Concurrent trajectories of change in adolescent and maternal depressive symptoms in the TORDIA study. Journal of Youth and Adolescence, 43(4), 612-28. [DOI:10.1007/s10964-013-9999-0] [PMID] [PMCID]
  31. Rahmani, A., Merghati Khoei, E., & Alah Gholi, L. (2009). Sexual satisfaction and its relation to marital happiness in Iranians. Iranian Journal of Public Health, 38(4), 77-82.
  32. Sajjadi, S., Ghaderi Sanavi, R. A., Farhoudian, A., Mohagheghi Kamal, S. H., Rezasoltani, P., & Azadchehr, M. J. (2015). [Effectiveness of life skills training on marital satisfaction among young couples (Persian)]. Social Welfare, 15(56), 133-49.
  33. Salimi, H., Mohsenzadeh, F., Nazari, A. M., & Gohari, S. (2015). Prediction of marital satisfaction base on religious belief. GMP Review, 17, 214-221.
  34. Shimazu, A., Demerouti, E., Bakker, A. B., Shimada, K., & Kawakami, N. (2011). Workaholism and well-being among Japanese dual-earner couples: A spillover-crossover perspective. Social Science & Medicine, 73(3), 399-409. [DOI:10.1016/j.socscimed.2011.05.049] [PMID]
  35. Shokoohi Yekta, M., Zamani, N., Akram P., & Akbari Zardkhaneh, S. (2011). [The effectiveness of anger management training on parents anger expression and control (Persian)]. Developmental Psychology, 7 (26), 137-46.
  36. Shokoohi Yekta, M., Akram P., & Shahian, A. (2012). [Family psychology (Persian)]. Tehran: Teymurzadeh.
  37. Sydow, K., Retzlaff, R., Beher, S., Haun, M. W., & Schweitzer, J. (2013). The efficacy of systemic therapy for childhood and adolescent externalizing disorders: A systematic review of 47 RCT. Family Process, 52(4), 576-618. [DOI:10.1111/famp.12047] [PMID]
  38. Tavakol, Z., Moghadam, Z. B., Nasrabadi, A. N., Iesazadeh, N., & Esmaeili, M. (2016). Marital satisfaction through the lens of Iranian women: A qualitative study. The Pan African Medical Journal, 25, 208. [DOI:10.11604/pamj.2016.25.208.9769] [PMID] [PMCID]
  39. Yousefi, N. (2016). [Effectiveness of life skills training in marital satisfaction and couples hopefulness (Persian)]. Journal of Family Psychology, 3(1), 59-70.
  40. Vallejos, M., & Capa, W. (2010). Video game: Addiction and predictor C. Av. Psicol, 18(1), 103-10.
  41. Zamani, B. E., Abedini, Y., & Kheradmand, A. (2012). Internet addiction based on personality characteristics of high school students in Kerman, Iran. Addict & Health, 3(3-4), 85-91. [PMID] [PMCID] 
  42. Zare, Z., Golmakani, N., Shareh, H., & Khadem, N. (2014). Factors related to marital satisfaction in primiparous women during postpartum period. Journal of Midwifery and Reproductive Health, 2(2), 120-7. [DOI:10.22038/JMRH.2014.2266]
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: تخصصي
دریافت: 1396/1/10 | پذیرش: 1396/4/25 | انتشار: 1396/7/1

فهرست منابع
1. Afrooz, Gh. A. (2013). [Family for everyone and everyone for the family (Persian)]. Paper presented at The First Congress of the Islamic Model of Iran Progress, Tehran, Iran, 30-31 May 2012.
2. Afrooz, Gh. A. (2014). [Psychology of marriage and the glory of being a spouse (Persian)]. 5th edition. Tehran: University of Tehran.
3. Almasi, A., & Akuchekian, S. H., & Maracy, M. R. (2013). Religious Cognitive-Behavior Therapy (RCBT) on marital satisfaction OCD patients. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 84, 504-8. [DOI:10.1016/j.sbspro.2013.06.593] [DOI:10.1016/j.sbspro.2013.06.593]
4. Amtaeh, F., & Asadi, J. (2015). The effectiveness of training life skills on life satisfaction of women Heads of household sponsored by Welfore Organization. International Journal of Basic Sciences & Applied Research, 4(spz), 16-8.
5. Azizi, A., Esmaeili, R., Dehghan Manshadi, S. M., Esmaeili, S. (2016). [The effectiveness of life skills training on marital satisfaction in divorce applicant couples (Persian)]. Iran Journal of Nursing, 29(99-100), 22-33. [DOI:10.29252/ijn.29.99.100.22] [DOI:10.29252/ijn.29.99.100.22]
6. Bronfenbrenner, U. (1974). Is early intervention effective? Teachers College Record, 76(2), 279-303.
7. Chung, M. S. (2014). Pathways between attachment and marital satisfaction: The mediating roles of rumination, empathy, and forgiveness. Personality and Individual Differences, 70, 246-51. [DOI:10.1016/j.paid.2014.06.032] [DOI:10.1016/j.paid.2014.06.032]
8. Curcio, A. L., Mak, A. S., & George, A. M. (2013). Do adolescent delinquency and problem drinking share psychosocial risk factors? A literature review. Addictive Behaviors, 38(4), 2003-13. [DOI:10.1016/j.addbeh.2012.12.004] [PMID] [DOI:10.1016/j.addbeh.2012.12.004]
9. Dalvand, H., Rasafiani, M., & Bagheri, H. (2014). [Family Centered Approach: A literature the review (Persian)]. Journal of Modern Rehabilitation, 8(1), 1-9.
10. Faramarzi, S. & Afrooz, Gh. A. (2009). [The effect of family-centered psychological and educational interventions on the mental health of fathers with Down syndrome children (Persian)]. Journal of Psychology, 13(3), 272-88.
11. Fishman, E. A., & Meyers, S. A. (2000). Marital satisfaction and child adjustment: Direct and mediated pathways. Contemporary Family Therapy, 22(4), 437-52. [DOI:10.1023/A:1007848901640] [DOI:10.1023/A:1007848901640]
12. Griffiths, M. (2009). Online computer gaming: Advice for parents and teachers. Education and Health, 27(1), 3-6.
13. Griffiths, M. D., Kuss, D. J., & King, D. L. (2012). Video game addiction: Past, present And future. Current Psychiatry Reviews, 8(4), 308-18. [DOI:10.2174/157340012803520414] [DOI:10.2174/157340012803520414]
14. Ghasemzadeh, S., Afrooz, Gh. A., Behpajooh, A., & Shokoohi Yekta, M. (2017). [The effectiveness of psychotherapy based on intra -family relationships enrichment on mothers' parenting skills and clinical symptoms of children with behavioral problems (Persian)]. Journal of Psychological Study, 13(1), 7-24.
15. Gholamrezaei, S., Hosseini, H., & Kariminejad, K. (2017). [The impact of cognitive-behavioral training program on marital satisfaction of women with hypoactive sexual desire (Persian)]. Family Pathology, Counselling & Enrichment Journal, 2(4), 15-30.
16. Griffiths, M. (2009). Online computer gaming: Advice for parents and teachers. Education and Health, 27(1), 3-6.
17. Griffiths, M. D., Kuss, D. J., & King, D. L. (2012). Video game addiction: Past, Present And Future. Current Psychiatry Reviews, 8, 308-18. [DOI:10.2174/157340012803520414]
18. Griffiths, M. D., & Pontes H. M. (2014). Internet addiction disorder and internet gaming disorder are not the same. Journal of Addiction Research & Therapy, 5, e124. [DOI:10.4172/2155-6105.1000e124] [DOI:10.4172/2155-6105.1000e124]
19. Hosseinpour, M., Shahrooei Sh., & Ebadi, N. (2009). [The effectiveness of cognitive-behavioral family therapy education on marital satisfaction (Persian)]. New Findings in Psychology Social Psychology, 4(11), 95-106.
20. Hosseini, A., Rasouli, M., Davarniya, R., Babaei Gharmkhani, M. (2016). the effect of group training based on practical application of intimate relationship skills program on marital relationships quality. Scientific Journal of Ilam University of Medical Sciences, 24(2), 8-17. [DOI:10.18869/acadpub.sjimu.24.2.8]
21. Howarth, R., & Fisher, P. (2005). Pupils with emotional and behavioural difficulties, Teacher's Guide [A. Behpajooh, H. Hashemirazini, Persian Trans]. Tehran: Anjoman-e Oliya va Morabiyan.
22. Jalali, I., Ahadi, H., & Kiyamanesh, A. (2016). [The effectiveness of family training based on Olson approach for family adaptation and cohesion (Persian)]. Journal of Psychological Models and Methods, 7(24), 1-22.
23. Khajeddin, N., Riahi, F., Salehi-Veysi, M., & Izadi-Mazidi, S. (2010). Effects of life skills workshops on marital satisfaction. Iranian Journal of Psychiatry and Sciences, 4(2), 42-6.
24. Khalatbari, J., Ghorbanshiroudi, S., Azari, K. N., Bazleh, N., & Safaryazdi, N. (2013). The relationship between marital satisfaction (based on religious criteria) and emotional stability. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 84, 869-73. [DOI:10.1016/j.sbspro.2013.06.664] [DOI:10.1016/j.sbspro.2013.06.664]
25. Lemmens, J. S., Valkenburg, P. M., & Peter, J. (2009). Development and validation of a game addiction scale for adolescents. Media Psychology. 12(1), 77-95. [DOI:10.1080/15213260802669458] [DOI:10.1080/15213260802669458]
26. Liddle, H. A., Rowe, C. L., Dakof, G. A., Ungaro, R. A., & Henderson, C. E. (2006). Early intervention for adolescent substance abuse: Pretreatment to posttreatment outcomes of a randomized clinical trial comparing multidimensional family therapy and peer group treatment. Journal of Psychoactive Drugs, 36(1), 49-63. [DOI:10.1080/02791072.2004.10399723] [PMID] [DOI:10.1080/02791072.2004.10399723]
27. Morrison, G. R., Russian, S. M., & Camp, G. E. (2008). Effective learning design [Gh. Rahimi Dost, Persian Trans.] Ahvaz: Shahid Chamran University of Ahvaz.
28. Nooripour, R., ZadeMohammadi, A., Dastras, M., & Sargolzai, M. (2014) [The effectiveness of Life skills training on enhancement of self-esteem and marital satisfaction among addicts in treatment period]. Research on Addiction. 28(8), 37-48.
29. Parvin, N., Fatemi, A., Aminian, F., & Rafiee-Vardanjani, L. (2014). [Effectiveness of life training skills on marital satisfaction of female nurses in Hajar Hospital in Shahrekord city- a clinical trial (Persian)]. Journal of Clinical Nursing and Midwifery, 3(1), 37-46.
30. Perloe, A., Esposito-Smythers, C., Curby, T. W., & Renshaw, K. D. (2014). Concurrent trajectories of change in adolescent and maternal depressive symptoms in the TORDIA study. Journal of Youth and Adolescence, 43(4), 612-28. [DOI:10.1007/s10964-013-9999-0] [PMID] [PMCID] [DOI:10.1007/s10964-013-9999-0]
31. Rahmani, A., Merghati Khoei, E., & Alah Gholi, L. (2009). Sexual satisfaction and its relation to marital happiness in Iranians. Iranian Journal of Public Health, 38(4), 77-82.
32. Sajjadi, S., Ghaderi Sanavi, R. A., Farhoudian, A., Mohagheghi Kamal, S. H., Rezasoltani, P., & Azadchehr, M. J. (2015). [Effectiveness of life skills training on marital satisfaction among young couples (Persian)]. Social Welfare, 15(56), 133-49.
33. Salimi, H., Mohsenzadeh, F., Nazari, A. M., & Gohari, S. (2015). Prediction of marital satisfaction base on religious belief. GMP Review, 17, 214-221.
34. Shimazu, A., Demerouti, E., Bakker, A. B., Shimada, K., & Kawakami, N. (2011). Workaholism and well-being among Japanese dual-earner couples: A spillover-crossover perspective. Social Science & Medicine, 73(3), 399-409. [DOI:10.1016/j.socscimed.2011.05.049] [PMID] [DOI:10.1016/j.socscimed.2011.05.049]
35. Shokoohi Yekta, M., Zamani, N., Akram P., & Akbari Zardkhaneh, S. (2011). [The effectiveness of anger management training on parents anger expression and control (Persian)]. Developmental Psychology, 7 (26), 137-46.
36. Shokoohi Yekta, M., Akram P., & Shahian, A. (2012). [Family psychology (Persian)]. Tehran: Teymurzadeh.
37. Sydow, K., Retzlaff, R., Beher, S., Haun, M. W., & Schweitzer, J. (2013). The efficacy of systemic therapy for childhood and adolescent externalizing disorders: A systematic review of 47 RCT. Family Process, 52(4), 576-618. [DOI:10.1111/famp.12047] [PMID] [DOI:10.1111/famp.12047]
38. Tavakol, Z., Moghadam, Z. B., Nasrabadi, A. N., Iesazadeh, N., & Esmaeili, M. (2016). Marital satisfaction through the lens of Iranian women: A qualitative study. The Pan African Medical Journal, 25, 208. [DOI:10.11604/pamj.2016.25.208.9769] [PMID] [PMCID] [DOI:10.11604/pamj.2016.25.208.9769]
39. Yousefi, N. (2016). [Effectiveness of life skills training in marital satisfaction and couples hopefulness (Persian)]. Journal of Family Psychology, 3(1), 59-70.
40. Vallejos, M., & Capa, W. (2010). Video game: Addiction and predictor C. Av. Psicol, 18(1), 103-10.
41. Zamani, B. E., Abedini, Y., & Kheradmand, A. (2012). Internet addiction based on personality characteristics of high school students in Kerman, Iran. Addict & Health, 3(3-4), 85-91. [PMID] [PMCID]
42. Zare, Z., Golmakani, N., Shareh, H., & Khadem, N. (2014). Factors related to marital satisfaction in primiparous women during postpartum period. Journal of Midwifery and Reproductive Health, 2(2), 120-7. [DOI:10.22038/JMRH.2014.2266]

ارسال پیام به نویسنده مسئول


بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به روانشناسی معاصر،دوفصلنامه انجمن روانشناسی ایران می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق